GALICIA NUEVA, 24-07-1933: artigo de Xaquina Trillo Sánchez

 Xaquina Trillo Sánchez, Ultre Eja. Galicia Nueva, luns 24-xullo-1933, portada.

Artigo de Xaquina Trillo sobre o cantigueiro e os trobadores medievais galego-portugueses e unha clara referencia a súa querida cidade de Santiago de Compostela, facendo alusións aos cantos e aos berros dos peregrinos a súa chegada á catedral do Apóstolo Santiago na cidade eterna galega que constitúe un compoñente galeguista moi significativo e que hoxe é a capital de Galicia.

Na portada do primeiro diario da cidade arousá, GALICIA NUEVA (1907-1938) do luns 24 de xullo de 1933, xunto ao artigo de Xaquina Trillo figuran textos de autores, como Vicente Risco, Ramón Villar Ponte, Curros Enríquez, Luis Peña Novo, que Galicia Nueva recolle nesa data "asociandose afervoradamente no Dia de Galicia as arelas de Futuridade, limpa e farta, que tremen alampadas no espirto da Raza".

(Vilagarcía de Arousa, 1916-2004)

 

VILAGARCÍA DE AROUSA ILUSTRADA

 María José Rodríguez, ilustradora, Teófilo Edicións, máis eu cos textos configuramos e demos forma a unha publicación para ofrecerlla ao noso Concello e compartila con todos os nosos conveciños. É unha homenaxe a esta nosa Vilagarcía de Arousa, un verdadeiro paraíso que deberamos mimar, coidar, desfrutar. Todas as cativas e os cativos e todos deberamos coñecer máis sobre as nosas xentes, a nosa xeografía, a nosa historia, a nosa riqueza patrimonial material e inmaterial e este álbum magnificamente publicado por Teófilo Edicións quere contribuir ao descubrimento e á valoración do noso, do próximo con esa intención ofrecemos esta orixinal contribución.

https://www.diariodearousa.com/articulo/vilagarcia/recorrido-visual-escrito-vilagarcia-mano-teofilo-edicions-5413630  

https://www.lavozdegalicia.es/noticia/arousa/vilagarcia-de-arousa/2025/09/03/relato-ilustrado-memoria-vilagarcia/0003_202509A3C4992.htm 

Dentro das pescudas para a confección dos meus textos, comparto un Índice Onomástico e unha Bibliografía básica sobre o Concello de Vilagarcía de Arousa, que agardo sexan útiles e complementen a nosa publicación.

ÍNDICE ONOMÁSTICO

 

ALCALDES DE VILAGARCÍA

                                                                                    MANDATO

ü  Francisco Ravella y Arenas (1847-1885)        1881-1885

 

ü  Elpidio Villaverde Rey (1887-1962)              1931-1934

 

ü  Jacobo Rey Daviña (1881-1979)                    1952-1965

 

 

 

ü  José Recuna Villaverde                                   1979-1983

 

ü  José Luis Rivera Mayo                                    1983-1991

 

ü  Javier Joaquín Gago López                             1991-2007

 

ü  Dolores García Giménez                                 2007-2011

 

ü  Tomás Javier Fole Díaz                                   2011-2015

 

ü  Alberto Varela Paz                                          2015

 

 

Ø  Afonso XIII (1886-1941)

 

Ø  Arosa S.C. (1945)

 

Ø  Asociación Cultural Contra Vento e Marea (1978)

 

Ø  Asociación LAR (1990)

 

Ø  Balneario da Concha (1888-1952)

 

Ø  Desamparados Barrio

 

Ø  Fermín Bouza Brey (1901-1973)

 

Ø  José Calvo Sotelo (1893-1936)

 

Ø  Roque Carús Falcón (1852-1910)

 

Ø  Manolo Chazo (1957)

 

Ø  Claretianos en Vilagarcía (1924-2017)

 

Ø  Coral Máximo Patiño de Vilaxoán (1963)

 

Ø  Colexio de Aprendices de RENFE, rexentado pola orde Salesiana (1966-1992)

 

Ø  Constitución española (06/12/1978)

 

Ø  Xosé Cuíña Crespo (1950-2007)

 

Ø  Fernando de Andrade y Sotomayor (1579-1655)

 

Ø  D. Juan de Borbón, Conde de Barcelona (1913-1993)

 

Ø  Rosalía de Castro (1837-1885)

 

Ø  Ditadura de Miguel Primo de Rivera (1923-1930)

 

Ø  Ramón Encinas Diéguez (1918-2014)

 

Ø  Estación de FF.CC. de Vilagarcía (1956)

 

Ø  Daniel Luís Espiño Otero (1937)

 

Ø  Farsa de Espadas de Carril (s. XVII)

 

Ø  Fernando VII (1784-1833)

 

Ø  FEXDEGA – Feira de Exposición Agrícola e Industrial de Galicia (1967-2011)

 

Ø  Festival das Revenidas de Vilaxoán (2003)

 

Ø  Galicia Nueva (1907-1938), primeiro diario de Vilagarcía

 

Ø  García Caamaño, O Vello e o Fermoso, fundador de Vilagarcía (12/06/1441)

 

Ø  Guerra da Independencia contra o invasor francés (1808-1809)

 

Ø  Manuel Lago González (1865-1925), Arcebispo de Santiago de Compostela e Presidente Honorífico do Seminario de Estudos Galegos ( 12 de outubro de 1923-1936)

 

Ø  Liña ferroviaria Cornes (Conxo) – Carril (15/09/1873)

 

Ø  César Lombera (1953-2025)

 

Ø  Luis López Ballesteros (1782-1853)

 

Ø  Xoán Mariño de Soutomaior (s. XV), fundador de Vilaxoán en 1490

 

Ø  Manuel Murguía (1833-1923)

 

Ø  Ondas de Arosa (1980-2022), ata o momento a publicación periódica de ámbito local de maior existencia en Vilagarcía

 

Ø  Beatriz Ozores Rey – XIX Señora da Casa de Rubiáns e XII Marquesa de Aranda con Grandeza de España (desde o 25/05/2009)

 

Ø  Antonio Palacios Ramilo (1874-1945)

 

Ø  Plinio o Mozo (61-112)

 

Ø  Traxedia do Prestige (2002)

 

Ø  Manuel Rey Posse (1890-1952)

 

Ø  Alfonso Daniel Manuel Rodríguez Castelao (1886-1950)

 

Ø  Gumersindo Rodríguez Eirea (1929-2011)

 

Ø  Antonio Rodríguez López (1913-2014)

 

Ø  Felipe Rodríguez Piñeiro “Pantera de Arosa”  (1953-2000)

 

Ø  Agustín Romero García (1846-1929)

 

Ø  San Martín CF Vilaxoán (1952)

 

Ø  Francesco Tonucci  (1940)

 

Ø  José Torrado Castiñeiras (1935)

 

Ø  Raíña dona Urraca (1081-1126)

 

Ø  Vilaxoán Canta (1982)

BIBLI

 BIBLIOGRAFÍA

Abuín Duro, Marcelino et Villaronga García, Manuel, Ditos, Lendas e Cantigas. (Concello de Vilagarcía, 1992).

Abuín Duro, Marcelino, La conquista de la República. Vilagarcía de Arousa, 1920-1935. (A Coruña: Sociedade Bibliográfica de Galicia, 2017).

Abuín Duro, Marcelino, La primavera rota. Vilagarcía de Arousa, 1936-1941). (A Coruña: Sociedade Bibliográfica de Galicia, 2018).

Bouza-Brey Trillo, Fermín, Don Rodrigo de Mendoza y sus fundaciones de estudios de Gramática y Retórica y dotes para doncellas, en Villagarcía y Noya, en CEG, IX, n.º 29 (1954), págs. 341-370.

Bouza-Brey Trillo, Fermín, El señorío de Villagarcía desde su fundación hasta su marquesado (1461-1655). (Santiago de Compostela: CSIC, 1965).

Bouzada Romero, Jaime, Arosa S.C. 60 años de historia (1945-2005). (Vilagarcía de Arousa: Concello de Vilagarcía de Arousa, 2005).

Cardalda Fernández, Teodomiro. Revista Avante. (1995)

Cardalda Fernández, Teodomiro. Vilaxoán de Arousa. (1998)

Cardalda Fernández, Teodomiro. Estudio histórico-artístico da igrexa de San Martiño de Sobrán. (2001).

Cardalda Fernández, Teodomiro. Á beira do mar de Arousa. (2007).

Comendador Peña, Carlos “Arlillo”. Personajes populares de Vilagarcía. (Pontevedra: Concello de Vilagarcía de Arousa, 2006).

Carús Falcón, Roque, Los misterios de la Naturaleza. Investigaciones sobre el micro-plankton de la ría de Arosa. (A Coruña: Ferrer, 1903).

Del Río Cándamo, Manuel. Notas para la historia de Vilagarcía. En Galicia Nueva, 1929-1936. www.patrimoniovilagarcia.com (Consultada: 24/01/2025).

Díaz Martínez, Carlos et Seixas, Manuel, A Memoria de Vilagarcía. Álbum de postais. (Xerais: 2003).

Fontán, Domingo, Plano de la Ría de Arousa de 1828. (Teófilo ED., 2018).

Galicia Nueva (1907-1938). Primeiro diario de Vilagarcía de Arousa.

Garrido Castromán, Daniel, Cortegada, una isla real. (Pontevedra: Deputación Provincial de Pontevedra, 2007)

González Díaz, Gabriel et González Insua, Félix, Os 110 anos da agrupación socialista de Vilagarcía (1908-2018). (Vilagarcía de Arousa: Agrupación Socialista, 2018).

Porras, Javier, 150 años de guardia municipal en Vilagarcía. (Pontevedra: Concello de Vilagarcía de Arousa, 2004).

Rey Cebral, Carlos, A festa dos Maios no Concello de Vilagarcía. (Concello de Vilagarcía de Arousa, 2006).

Rey Cebral Carlos et Silva Bóveda, Cristian, A Farsa de Carril. Unha danza de espadas histórica. (Pontevedra: Concello de Vilagarcía de Arousa, 2023).

Teófilo Piñeiro, José Luis, Airiños. A música xoven da ría de Arousa. (Pontevedra: Teófilo ED., 2009).

Teófilo Piñeiro, José Luis, Baloncesto (1958-2008 Vilagarcía de Arousa). (Teófilo ED., 2018).

Teófilo Piñeiro, José Luis, Carril, Vilagarcía, Vilaxoán. 99 anos despois. (Teófilo ED, 2018).

Teófilo Piñeiro, José Luis, O Pasado Nunca Pasa, Vileixoán. (Teófilo ED., 2018).

Teófilo Piñeiro, José Luis, Peixeiras de Vileixoán. (Teófilo ED., 2018).

Teófilo Piñeiro, José Luis, Vilaxoán. (Teófilo ED., 2018).

Torrado Castiñeiras, José. Ondas de Arosa (1980-2022).

Torres de Aboal, Germán Manuel, Ó galego polo teatro. (Vigo: Cumio, 1996)

Torres de Aboal, Germán Manuel, Artigos sobre Vilagarcía, súas xentes, seus feitos... Ondas de Arosa (1980-2022).

Viana Martínez, Víctor, Periódicos y periodistas de Vilagarcía. (Asociación de Padres de Familia de la parroquia Santa Eulalia de Arealonga de Vilagarcía de Arousa, 1988)

Viana Martínez, Victor, El Asilo Hospitalillo de Vilagarcía de Arousa. Centenario de su fundación. (Pontevedra, 1992).

Viana Martínez, Víctor, La iglesia parroquial de Santa Eulalia de Arealonga de Vilagarcía (Parroquia de Santa Eulalia de Vilagarcía, 1994).

Viana Martínez, Víctor, Visitas reales a Vilagarcía. (Vigo: Cardeñoso, 1997).

Viana Martínez, Víctor et Clopés Burgos, Juan José, El Arzobispo don Fernando de Andrade y Sotomayor. (Pontevedra: Concello de Vilagarcía de Arousa, 2004).

Viana Martínez, Víctor, Vilagarcianos poco conocidos (I). (Pontevedra: Autoridad Portuaria de Vilagarcía, 2008).

Vila Fariña, Xosé Lois, Guía histórica del monte Lobeira. (Pontevedra: Deputación Provincial, 1997).

Vila Fariña, Xosé Lois et Viana Martínez, Víctor, Diccionario biográfico de la comarca de O Salnés. (Vigo: Deputación Provincial de Pontevedra, 2001).

Vila Fariña, Xosé Lois, O noso pobo (1982-1985). (Cardeñoso, 2013).

Villaronga García, Manuel A., Vilaxoán historias dunha vila. (1988).

Villaronga García, Manuel A., Vilagarcía, Vilaxoán e Carril. (Pontevedra: Deputación Provincial, 1991).

Villaronga, Manuel et Abuín Duro, Marcelino, Vilagarcía y el mar. Historia del Puerto. (Junta del Puerto de Vilagarcía de Arousa, 1993)

Villaronga, Manuel, 1880-1960. Os xogos da memoria. Unha crónica gráfica de Vilagarcía, Cambados, Vilanova e Catoira. (Pontevedra: Salnés editorial, 1998).

Villaronga, Manuel, A Vilagarcía das vellas postais. Un paseo crítico pola Vila que quería ser cidade (1900-1936). (Pontevedra: Deputación Provincial, 2005).

Villaronga, Manuel, La ciudad de Arousa. Vilagarcía, Carril, Vilaxoán, Cortegada, Vilanova. Mil años buscando un lugar en el mapa. (Pontevedra: Deputación Provincial, 2013).

Villaverde, Mariví, Tres tempos e a esperanza. (Pontevedra: Deputación de Pontevedra, 2022).

 

BIBLIO

 

 

BIBLI

 

BI

Ab

 

 

O druída perdido - Xermán Torres - LA VOZ DE GALICIA, 27-08-2025

 Nos seus relatos de verán, La Voz de Galicia vén de publicar este meu relato:

O MUSEO DE PONTEVEDRA, SEMPRE! A obra máis mimada de Filgueira Valverde (II)

 

Na miña visita do pasado 16/07/2025, ao fondo O TESOURO de Asorey

Pode dicirse con toda exactitud e propiedade que o Museo de Pontevedra é o Museo de Filgueira Valverde, el configurou e marcou a traxectoria desta grande institución da cidade e da provincia de Pontevedra. Non esquecemos o gran e exemplar labor do director antecesor Casto Sampedro y Folgar, mestre de Filgueira e do director sucesor Xosé Carlos Valle Pérez, discípulo de Filgueira.

E falando de mestres e discípulos, temos que dicir que un mestre remoto de Xosé Filgueira Valverde, por el recoñecido e por el admirado e querido é frei Martín Sarmiento (1695-1772), monxe bieito ilustrado, precursor dos estudos galegos e defensor da lingua galega e de Galicia. Sobre o que Filgueira ten escrito a súa biografía e publicado un epistolario en colaboración con María Xesús Fortes Alén como editora no Consello da Cultura Galega. María Xesús, outra muller importante do Museo, a súa arquiveira por antonomasia e estreita colaboradora de Filgueira Valverde, así como unha das persoas que mellor coñecen á persoa e á obra de Filgueira Valverde.

Sarmiento é unha das especialidades de Filgueira Valverde

(Busto custodiado e exposto no Museo de Pontevedra)

Loxicamente no Museo de Pontevedra non poden faltar referencias e moitos documentos sobre Frei Martín Sarmiento, o Museo de Filgueira é o lugar idóneo para indagar e investigar sobre o sabio bieito e sobre o non menos sabio e compañeiro del, o padre Feixoo, outro gran erudito ilustrado do XVII-XVIII.

Óleo tamén conservado e exposto no Museo de Pontevedra

Na serie de Filgueira Valverde, Pontevedreses Universales, editada e publicada pola Deputación Provincial de Pontevedra (institución clave para o Museo de Pontevedra) Filgueira tense dedicado a Sarmiento e a súa estirpe, o seu apelido, a súa historia. Era un tema querido e recurrente do sabio polígrafo pontevedrés. Persoa digna do noso agradecemento polo seu legado e que debera ser obxecto de estudo e de investigacións. Ánimamos ás novas xeracións de investigadores a que teñan en conta a miña proposta e que superen os prexuízos e a negativa e inxusta lenda creada con mala fe e con pouco rigor científico sobre unha figura tan insigne da nosa cultura como é o profesor Xosé Filgueira Valverde.

A DANZA DE CARRIL

 

Un ano máis presenciei, o día do Apóstolo Santiago (25/08/2025  c. 19:30), a chamada Farsa, a Danza das Espadas de Carril, unha danza gremial, danza branca que se representa no pobo de Carril, unha vez que sae a procesión desde a parroquia de Santiago Apóstolo, e que está documentada desde o século XVII, pero quizais a orixe sexa anterior. Sobre este asunto ten amplamente escrito o meu querido amigo e compañeiro, o etnógrafo e folclorista, Xosé Carlos Rey Cebral.

Danzas gremiais moi semellantes, dentro das danzas brancas, aínda se representan, entre outros sitios, en Covas, Redondela, Marín.

A Farsa de Carril moi ligada ao pobo e mantida polo gremio, pola Confraría de Pescadores. É unha danza moi popular, querida e recoñecida. Alédome que se manteña a tradición e tamén da recente incorporación das mulleres á mesma. Isto doulle enerxía e novos pulos a esta antiga tradición cultural e tamén é unha felicidade ver a tantas crianzas e mozos participar na mesma, o que asegura a súa permanencia e a súa conservación. Parabéns ao pobo de Carril tan celoso de preservar as súas señas de identidade e invitar as autoridades e estamentos administrativos e políticos para que fagan todo o posible por axudar, motivar e incentivar a que esta fermosa tradición non se perda.

Nós, xa vai anos que lle temos dedicado atención a este tema desde aquí. Agora ofrecemos unha reportaxe videográfica coa Farsa das Espadas deste ano 2025.

E ata outra millorada, queridas amigas e amigos. A desfrutar do festeiro verán da Nosa Terra.

Viva Galicia, Terra Nosa!

SEMPER DOCUIT, sempre mestre

 

 

                                   ALUMNADO DO CEIP O PIÑEIRIÑO DE VILAGARCÍA

DE 1º DE ED. PRIMARIA - CURSO 1992/1993

Nesta foto, que penso datada no curso 92-93 do pasado século XX aparezo acompañado por nenos e nenas, que foron parte doutros moitos alumnos do meu querido colexio de toda a vida, o lembrado e inesquecible colexio O PIÑEIRIÑO e cunha ex alumna que daquela era unha docente en prácticas, que eu titorizaba, a mestra Maite Tourís.

Esta fermosa fotografía, que tan boas lembranzas me trae, dame pe para facer unhas reflexións como educador galego e sobre certas ideas que substentaron o meu labor pedagóxico durante tantos anos de exercicio docente. Isto aínda me axuda a seguir a repensar a educación e o ser e estar como mestre. A función docente debera ser útil para propiciar benestar persoal, social; en definitiva saúde para o alumnado, para as comunidades educativas; para a sociedade no seu conxunto.

Manifestar que sempre me gustou moito a Educación Infantil (3-6 anos) e o chamado, nalgún momento, primeiro ciclo de Educación Primaria (6-7 anos), porque trátase de tramos educativos nos que as crianzas posúen unha grande capacidade de aprendizaxe e en termos xerais os nenos e as nenas destas idades son máis receptivos e agarimosos. Tamén eran moi prezadas para min estas etapas educativas porque nelas é cando se producen as actividades pre-lectoras/escritoras e cando as mentes poden eclosionar e seres quen de aprender a ler e a escibir. Momentos marabillosos desde o punto de vista pedagóxico. Por iso, apreciaba eu tanto estas etapas educativas.

Para o proceso de ensino-aprendizaxe da lectura e da escritura eu partía dun método global, que tiña en conta unha palabra clave e unha pequena frase. Tentando do mesmo xeito, un proceso de ensino-aprendizaxe siginificativo. Aproximándose á zona de desenvolvemento próximo do alumno, tal como indicaba o psicólogo e pedagogo ruso Vigotsky (1896-1934), moi prezado no ámbito occidental a partires dos anos 60, do pasado século XX.

Para lembrar o que eu facía no proceso do ensino-aprendizaxe da lectura e da escritura e por se a alguén lle pode ser útil, vou describir, algunha das experiencias que eu realizaba co meu alumnado:

- Utilizaba láminas-murais coa palabra clave e coa pequena frase e que ía colocando acumulativamente nas paredes da clase e ía presentando a palabra e a frase por medio de cantigas, poemas, adiviñas, contos, fábulas, pequenas montaxes de monicreques, obradoiros de mimo,...

- Confeccionaba con esas palabras dominós, xogos de barallas para reforzar os coñecementos e destrezas con xogos, xogos cooperativos, fomentando a creatividade do alumnado e o gusto artístico, literario, estético e cultural.

Utilizaba moito o fermosísimo poemario para os nenos e as nenas galegos de Manuel María, o poeta da Terra Chá, trátase para min dun libro moi prezado: OS SOÑOS NA GAIOLA.

Procuraba un ensino activo, significativo, creativo; onde o centro era o neno.

Para o cáculo seguía as técnicas Freinet, no seu concepto de cálculo vivo e tamén utilizaba as regretas Cuisenaire e os bloques lóxicos. 

E dentro da filosofía e dos plantexamentos de Célestin Freinet usaba a súa técnica de imprenta escolar, adaptándoa a época do ordenador e das impresoras electrónicas. O meu alumnado compoñía as súas revistas por medio dos textos vivos que redactaban e logo intercambiaban con outras clases. Adaptábamos esa técnica na época dos procesadores de texto, dos ordenadores e das impresoras.

Hai unha película moi fermosa dun mestre represaliado na Guerra Civil (1936-1939), que utilizaba dita técnica.

Vou concretar un pouco máis o que faciamos:

CARACOL

- Liamos diversos textos nos que os protagonistas foran caracois no libro xa citado de Manuel María, contáballes a fábula da carreira dos dous caracois, faciamos monicreques, representabamos pequenas pezas nos que os bonecos eran os caracois, faciamos mimo imitando a marcha lenta dos caracois, comparándoa coa de outros animais. Tratabamos o tema do caracol dun xeito inter e multidisciplinar, interactuando as distintas áreas de estudio.

- Aprendiamos a canción de Suso Vaamonde do seu disco OS SOÑOS NA GAIOLA, neste microvídeo unha versión escolar:

- Poñíase nun mural o poema de Manuel María: CARACOL

- O alumnado facía debuxos

- Lían e escribían a palabra-frase

- Facíanse caracois de plastilina e de distintos materiais.

- Preparabamos unha carreira de caracois de verdade

- Confeccionabase unha páxina de revista da clase

- Facíase unha investigación de ciencias naturais sobre o caracol.

(O tema era unha unidade didáctica, que se desenvolvía alomenos en dúas semanas, logo sempre facían repasos e íamos cara atrás e cara adiante para apousentar e fixar os coñecementos e habilidades adquiridos).

Eu intentaba interesar, motivar aos nenos, manter neles a curiosidade e manter as ansias de aprender, de saber, de descubrir o mundo, de coñecer a nosa cultura e tamén tratar de implicar nas tarefas escolares e na vida do colexio aos pais, ás familias. Partíamos dos centros de interese dos nenos, e facíamos revisións e avaliacións ao longo do proceso para intentar ver se respondiamos as inquedanzas dos nenos e mantiñamos a súa motivación e o seu interese. Procurábase un ensino atraente, que fora significativo para eles e respondese ás súas características psicolóxicas. Tratábase de lograr a súa implicación, contando coa súa participación e as súas opinións, o importante, o centro era a persoa do neno.

Que engaiolante pode ser aprender e aprender a ler e a escribir; porque a EDUCACIÓN AGOCHA UN TESOURO, que temos que descubrir crianzas, familias, profesorado, comunidades escolares.

E grazas a todos os meus ex alumnos e ex alumnas cos que aprendín tanto. E como dicía o meu querido e sabio profesor Xosé Filgueira Valverde: SEMPRE APRENDO!!!